UMUT HAKKI NEDİR?

Son günlerde tartışılan bir konu olan umut hakkı nedir? İç hukukumuzda görünümü nasıldır?

MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli'nin 22 Ekim'de partisinin Meclis Grup Toplantısı'nda yaptığı konuşmada umut hakkı terimini kullanması ile ülke genelinde yeni bir tartışma başlattı. Herkesçe merak edilen konu olan umut hakkı nedir?

UMUT HAKKI NEDİR?

Umut hakkı, bireylerin gelecekteki olumlu bir duruma veya yaşam koşuluna dair umut besleme hakkıdır. Bu kavram, özellikle insan hakları bağlamında önemli bir yere sahiptir ve bireylerin yaşamlarında karşılaştıkları zorluklar karşısında umutsuzluğa kapılmamaları gerektiğini ifade eder.

Umut hakkı, sosyal adalet, eşitlik ve insan onuru gibi değerlerle de bağlantılıdır. Bu hak, bireylerin hayatta kalma, gelişme ve potansiyellerini gerçekleştirme şansını artırır. Örneğin, eğitim, sağlık hizmetleri ve sosyal destek gibi alanlarda fırsat eşitliği sağlanması, umut hakkının korunmasına yardımcı olur.

Bu kavram, bireylerin sadece mevcut koşullarını değil, aynı zamanda geleceklerini de şekillendirme hakkına sahip olduklarını vurgular.

            Umut Hakkı aslında mevzuatımızda düzenlenmiş bir kavram değildir. Bu kavram ilk olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin 2013 yılında İngiltere'de Vinter ve diğerleri olarak anılan davada gündeme gelmiştir. AİHM ömür boyu hapis cezalarının belirli bir süre sonra gözden geçirilme veya tahliye şansı olmadan uygulanmasının, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) 3. maddesinin ihlali anlamına geldiğini söylemiştir.

            AİHM “ Madde 3 - İşkence yasağı Hiç kimse işkenceye, gayriinsani yahut haysiyet kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulamaz.”  denilerek 3. Maddenin umut hakkı ile bağdaştığı yönünde karar vermiştir.

            Bilindiği üzere Türkiye’de idam cezası kaldırılmıştır. Söz konusu Anayasa değişikliği sonrasında da 1 Haziran 2005 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu'nda ölüm cezasına yer verilmemiştir TCK “Madde 48- (1) Müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder.” denilmiştir. Aslında umut hakkı hiçbir zaman cezanın bitmeyeceği psikolojisi ile ömür boyu hapis cezasına çarptırmanın insan hakları ile bağdaşmayacağı yönünde üretilmiş bir kavramdır. Ancak hükümlü hakkında koşullu salıverme kurumu uygulanması durumunda bu değişiklik göstermektedir.

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. maddesinin 3. Fıkrasında "(3) Koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre;

a) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuzaltı,

b) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuz,

c) Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuzaltı,

d) Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuz,

e) Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla yirmisekiz, Yıldır." Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. maddesinin 4. Fıkrasında “ (4) Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkûmiyet hâlinde; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuzaltı yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını, süreli hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının üçte ikisini infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler. (Ek cümle:14/4/2020-7242/48 md.) Koşullu salıverilme oranı üçte ikiden fazla olan suçlar bakımından ise tabi oldukları koşullu salıverilme oranı uygulanır. Ancak, bu süreler;[52]

a) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde kırk,

b) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuzdört,

c) Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla kırk,

d) Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuzdört,

e) Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuziki,

Yıldır. (Ek cümle:22/7/2010 - 6008/9 md.) Bu fıkra hükümleri çocuklar hakkında uygulanmaz.”

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. maddesinin 16. Fıkrasında “ (16) 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, "Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar" başlıklı Dördüncü Bölüm, "Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine

Karşı Suçlar" başlıklı Beşinci Bölüm, "Milli Savunmaya Karşı Suçlar" başlıklı Altıncı Bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi dolayısıyla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde, koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz.”

21.07.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5218 sayılı Kanunun 1. maddesi ile Terörle Mücadele Kanunu’nun 17. Maddesinde “Madde 17- (Değişik: 29/6/2006-5532/12 md.) Bu Kanun kapsamına giren suçlardan mahkûm olanlar hakkında, koşullu salıverilme ve denetimli serbestlik tedbirinin uygulanması bakımından 13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 107 nci maddesinin dördüncü fıkrası ile 108 inci maddesi hükümleri uygulanır. (Ek cümle:14/4/2020-7242/65 md.) Ancak, süreli hapis cezaları bakımından düzenlenen koşullu salıverilme oranı, dörtte üç olarak uygulanır. Tutuklu veya hükümlü iken firar veya ayaklanma suçundan mahkûm edilmiş bulunanlar ile disiplin cezası olarak üç defa hücre hapsi cezası almış olanlar, bu disiplin cezaları kaldırılmış olsa bile şartla salıverilmeden yararlanamazlar. Bu Kanun kapsamına giren suçlardan mahkûm olanlar, hükümlerinin kesinleşme tarihinden sonra bu Kanunun kapsamına giren bir suçu işlemeleri halinde, şartla salıverilmeden yararlanamazlar. Ölüm cezaları, 14/7/2004 tarihli ve 5218 sayılı Kanunun 1 inci maddesi ile değişik 3/8/2002 tarihli ve 4771 sayılı Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunla müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülen terör suçluları ile ölüm cezaları ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülen veya ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezasına mahkûm olan terör suçluları koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanamaz. Bunlar hakkında ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezası ölünceye kadar devam eder.”

İç hukukta yukarıdaki kanun maddeleri değerlendirildiğinde Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. Maddesinin 4. Fıkrası umut hakkının ülkemizde görünür yanı desek yanlış bir ifade kullanmış olmayız. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. Maddesinin 4. Fıkrası koşullu salıverilme kurumunun uygulanması “Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkûmiyet hâlinde” denilerek koşullu salıverilmenin şartlarını sadece bu suçtan dolayı sınırlandırmıştır. Burada bahsi geçen suç TCK 220. md kapsamında değerlendirilen suçtur. Ancak TCK 314 m. düzenlenen silahlı örgüt kurma ve yönetme suçu ayrı bir kanuni düzenleme ile le alınmıştır. Bu suç TCK kanunun 4. ve 5. kitaplarında yer alan suçları işlemek için kurulmasından bahsetmiştir. Bu maddede düzenlenen suç için de Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. Maddesinin 4. Fıkrasının gündeme geleceği doktrinde bazı görüşlere göre savunulmuştur. Terörle Mücadele Kanunu’nun 17. Maddesi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. maddesinin 16.  Maddesi kapsamında koşullu salıverilmenin uygulanması suç işlemek için örgüt kurma suçu dahilinde sınırlandırılmıştır. Görüşümüze göre bu suç TCK 220 md. kapsamında ele alınan suçları kapsamaktadır. TCK 314 m. ile belirlenen suçlardan dolayı koşullu salıvermenin uygulanmayacağı Terörle Mücadele Kanunu’nun 17. Maddesi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. maddesinin 16.  Maddesi kapsamına alındığından böyle bir ayrım olması bizce makuldür. Ülkemizde terörle mücadele hassas bir konu olduğu için bu şekilde terörle mücadele konusunda özellikle bu yönde bir düzenleme getirildiği kanaatindeyiz.

Bizim görüşümüze göre, AİHM’nin umut hakkı olarak tanımlamış olduğu kavramın iç hukukumuzda terörle mücadele kapsamında Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. maddesinin 4. Fıkrasında belirlenen düzenlemenin gündeme gelmesi için gene aynı kanunda sayılan Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. maddesinin 16.  Maddesi ile Terörle Mücadele Kanunu’nun 17. Maddesi üzerinde yeni bir düzenleme yapılması şarttır. Bu düzenlemeler yapılmadan uygulanması hem kanunilik ilkesini zedeleyecektir hem de bu kanun maddelerinde yapılmış olan düzenlemelerin anlamını yitirmesine sebep olacaktır.